Atatürk Kültür Merkezi (AKM), Ankara`ya Başkent olma özelliğini katan, Başkent Ankara`da Çağdaş Cumhuriyetin kent mekanında hafızalaşmasını sağlayan, ulusal ölçekte önemli mekanlardan biridir.
Jansen Planı ile Atatürk Kültür Merkezi Alanı, Ankara kent bütününde Cumhuriyet`in önemli bir mekânsal bileşeni ve Atatürk Orman Çiftliği ile ilişkilenen açık-yeşil alan sisteminin bir parçası olarak kurgulanmıştır. 1971 yılından itibaren, eski kent merkezi Ulus ile yeni kent merkezi Kızılay arasında kalan endüstriyel alanın dönüştürülerek Başkent Ankara`ya Kültür Aksı (omurgası) yaratılması yönünde çalışmalar yürütülmüştür. Bu doğrultuda, 2302 sayılı Atatürk`ün Doğumunun 100. Yılının Kutlanması ve Atatürk Kültür Merkezi Kurulması Hakkında Kanun çıkarılarak, AKM alanının sınırları belirlenmiştir. Kanunda alanın Ankara ve tüm ülke için önemli açıkça belirtilmiştir: "Cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk‘ün doğumunun 100 üncü yılı dolayısıyla, Türk devriminin, Türk ve insanlık tarihi içindeki yerini ve önemini, büyüklüğünü, bütünleştiriciliğini, milliyetçiliğini, laiklik ve eğitim anlayışını, Atatürk‘ün milli bağımsızlık hareketlerindeki öncülüğünü, dünya görüşünü, insanlık anlayışı ve barışçılığını, devlet adamlığı niteliklerini belirtmek, yaymak ve yaşatmaktır". Böylece AKM`nin temeli "Atatürk‘ün anısına armağan olmak üzere ve Cumhuriyetin sembolü olarak" 1981 yılında atılmıştır.
Şu anki süreçte, Atatürk Kültür Merkezi Alanında 5 etap halinde millet bahçesi yapımı öngörülmektedir. Daha önce yaptığımız basın açıklamamızda da belirttiğimiz üzere (1), söz konusu proje kamu yararına ve şehircilik ilkelerine her açıdan aykırı ve hukuksuzdur. Özellikle tüm ülke için öneme sahip ve özgün bir kültürel miras alanı olan Atatürk Kültür Merkezi alanının millet bahçesi olarak düzenlenmek istenmesi, alanın kültürel ve doğal değerlerinin yok edilmesinin yanı sıra kent belleğine, toplumsal hafızaya ve Cumhuriyet değerlerine yönelik açık bir saldırıdır!
Cumhuriyet tarihi ve toplumsal bellekte önemli bir yere sahip olan, özel bir yasası bulunan ve üst ölçekli nazım imar planında alanın değerlerinin korunması yönünde çeşitli hükümler bulunan Atatürk Kültür Merkezi alanının millet bahçesi olarak işlevlendirilmesi hiçbir şekilde kabul edilmez.
2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı`nda Atatürk Kültür Merkezi Alanının sınırları çizilmiş, "Özel Statülü Alan Sınırları" başlığı altında "Atatürk Kültür Merkezi Alanı Sınırı" olarak belirlenmiştir. Ayrıca AKM alanı, "Başkente Özgü Özel Alanlar" başlığı altında da "Atatürk Kültür Merkezi Alanı" ve "Koruma Alanları" ana başlığı altında "Atatürk Orman Çiftliği Alanları" olarak tanımlanmaktadır.
Davamıza konu olan AKM alanının millet bahçesi olarak planlanması, 2302 sayılı kanuna ve üst ölçekli planlara aykırıdır. Söz konusu plan değişikliği alanın özgün kullanımını ortadan kaldırmakta ve alanı adeta alelade bir park statüsüne indirgemektedir.
Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ya da Koruma Yüksek Kurulu`nun AKM alanı sınırları içerisinde almış olduğu kararlar 2302 sayılı kanuna aykırıdır.
Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu`nun 14.7.1979 gün ve 1741 sayılı kararı ile Ankara Hipodrom alanı yeşil karakterli Kentsel Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. Alanın çıkarılan 2302 sayılı özel yasa kapsamında korunması sağlanmış, bu nedenle Kurulun 1984 tarihli kararı ile alanın tescili kaldırılmıştır. 2302 sayılı kanun ile alanda yapılacak müze, salon, kültür merkezi gibi düzenlemelere ilişkin plan ve program taslaklarını onaylamak ve çalışmaların genel gözetimini yapma yetkisi Milli Komiteye verilmiştir.
Yasaya göre, alanda yapılacak bütün uygulamalar ve planlar için Milli Komitenin uygun görüşünün alınması gerekmektedir. Dolayısıyla, Ankara II numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu`nun 15.01.2019 tarih ve 3537 sayılı kararında yer alan, AKM alanındaki uygulamalarının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülmesine dair alınan karar hukuksuzdur. Kurul`un Milli Komitenin uygun görüşü olmaksızın karar alma yetkisi yoktur.
Benzer biçimde, davamıza konu olan Atatürk Kültür Merkezi Alanı 1. Etap Millet Bahçesine ilişkin 1/5000 ölçekli Nazım ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı Değişikliği`nin Ankara II numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu`nun 28.08.2019 tarih ve 3908 sayılı kararı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan plan hukuksuzdur.
Milli Komite onayı olmamasına rağmen alınan Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu kararı ile alanın değerlerinin yok edilmesine zemin hazırlanmıştır. Koruma Yüksek Kurulu Belediye Park ve Bahçeler Müdürlüğü (Sağlık Merkezi) Binasının korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı niteliği taşımadığı yönünde 07.11.2019 gün ve 1336 sayılı kararı almış ve yapının yıkılmasının önü açılmıştır.
İmar Planı`na dayanağı olmaksızın inşaat çalışmaları yürütülerek kente karşı suç işlenmiş, astronomik miktarlarda kamu kaynakları harcanmış, Cumhuriyet Dönemi mimari değerleri yok edilmiştir!
AKM Alanında uygulanması öngörülen millet bahçesi projesinin 1. Bölgesi olarak belirlenen 633.000 metrekarelik alanın ihalesi TOKİ tarafından 11.03.2019 tarihinde 398 milyon liraya gerçekleştirilmiştir. Mayıs 2019 tarihinde Millet Bahçesi için Cumhuriyet dönemi mimari değerlerini yok eden inşaat faaliyetlerine başlanmıştır. Aynı yıl, Belediye Park ve Bahçeler Müdürlüğü Binası ile ulusal resmi törenlerin gerçekleştirildiği tören pisti de yıkılmıştır.
Yapılan uygulamalara dayanak oluşturan, davamıza konu olan plan değişikliği ise yıkım işleminden 4 ay sonra askıda ilan edilmiştir. Alanda imar planları yapılmaksızın inşaat faaliyetleri uzun süre devam etmiş, kamu yararı yok sayılmıştır.
AKM alanında öngörülen, belirsizlikler barındıran Millet Bahçeleri planları kamu yararı değil sermayeyi öncelemekte, rant amacı gütmektedir!
AKM alanında 5 bölge olarak belirlenen millet bahçeleri projesi, davamızın sürdüğü diğer bir rant projesi olan Ego Hangarları alanında yapılan Merkez Ankara Projesinin adeta arka bahçesi niteliğinde bir pazarlama unsuru olarak sunulmaktadır.
Ayrıca, davamıza konu olan millet bahçesi planları, öncelikle nazım ve uygulama imar planları ile açıklanması gereken kullanım kararlarının yerleri ve yapılaşma koşullarına ilişkin bilgilere yer vermemektedir. Mekansal kullanımlara yönelik ayrıntıların yalnızca Kentsel Tasarım Projeleri ile açıklanması öngörülmekte, planlarda belirsizlik yaratılarak böylesi değerli bir alanda kentsel donatıların gelişigüzel tasarlanmasının önü açılmaktadır.
Dava konusu 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı`na ait 3 nolu plan notunda; "Planlama alanının tamamında yürürlükte bulunan otopark yönetmeliği doğrultusunda uygulama yapılacaktır." ifadesi ise taşıt kullanımını öne çıkaran belirsizliklere yol açmaktadır. Söz konusu plan notu ile alanın tamamına otopark yapılması ve/veya yeraltı otoparklarının yapılabilmesinin önü açılmaktadır. Bu durum, Atatürk Orman Çiftliği ile ilişkilenen Ankara`nın doğal yeşil aksının tahribatına da yol açmaktadır.
Millet bahçeleri uygulamalarının tümü, iktidar tarafından oluşturulan yasal mevzuatın kendisine dahi aykırıdır!
Daha önce yapmış olduğumuz basın açıklamalarımızda belirttiğimiz üzere, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği`ne göre bir alanın Millet Bahçesi olarak belirlenebilmesi için öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanacak ve yürürlüğe konulacak Millet Bahçeleri Rehberinde belirlenmiş olması gerekmektedir (1). Oysaki Bakanlık tarafından bu tür bir rehber, davamıza konu olan plan değişikliği ilan edildiği tarihte hazırlanmamış ve yürürlüğe girmemiştir. İktidarın kendi tasarladığı yasal mevzuatta dahi uygun olmayan millet bahçeleri planları hukuksuzdur. Yasal açıdan da AKM alanının Millet Bahçesi olarak yer seçiminin uygun olup olmadığı, alansal büyüklüğünün uygun olup olmadığı gibi konular belirsizdir. Bu haliyle söz konusu uygulamaların bütünü yasal açıdan da kamu yararını gözetmemektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Başkentine özgü özel bir statü alanı olan Atatürk Kültür Merkezi Alanı özgün değerleri ile korunmalı ve gelecek nesillere aktarılmalıdır. Alanda öngörülen millet bahçeleri projesi ile Milli Komite`nin devre dışı bırakılarak Koruma Kurullarının karar alması ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yetki verilmesi, TOKİ`nin kuruluş amacı ile hiçbir biçimde uyuşmayan ihaleye çıkması, hukuksuz inşaat çalışmaları ile alanın değerlerinin tahrip edilmesi, belirsiz plan hükümleri ile alanın rant amaçlı kullanımının önünün açılması kabul edilemez! AKM alanının 2302 sayılı Kanun`da öngörüldüğü üzere amacına ve anlamına uygun bir şekilde planlanması, Ankara`da doğal değerlerin ve Cumhuriyet değerlerinin yaşatılması için yürüttüğümüz mücadelemizde tüm kamuoyunu dayanışmaya çağırıyoruz!
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi
