Kamu İhale Kanununun ilgili yönetmelikleri içinde meslek alanımızı ilgilendiren “Danışmanlık Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği” olmuştur. Bu yönetmelik; ÇED raporu hazırlanması, etüt ve proje, harita ve kadastro, plan, imar uygulama, tasarım, denetim, teknik şartname hazırlanması gibi teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda yapılacak danışmanlık hizmetlerine veya niteliği itibariyle kapsamlı ve karmaşık olan özel uzmanlık ve deneyim gerektiren benzeri alanlarda yapılacak danışmanlık hizmetlerine ilişkin düzenlemeler içerecek şekilde düzenlenmiş ve yürürlüğe konmuştur. Anılan yönetmelik eki olarak, “Standart Formlar”, “Danışmanlık Hizmet Alımı İhalelerinde Uygulanacak Tip Ön Yeterlik Şartnamesi”, “Danışmanlık Hizmet Alımı İhalelerinde Uygulanacak Tip İdari Şartname”, “Danışmanlık Hizmet Alımları Tip Sözleşmesi” de yayımlanmıştır.
Anılan Yönetmelik, imar planlama hizmetleri de dahil olmak üzere danışmanlık hizmet alımı ihalelerinde uygulanacak esas ve usulleri düzenlemek üzere çıkarılmıştır. Yönetmeliğe göre; ihaleyi yapacak idarenin öncelikle iş tanımını belirlemesi, ihale yapılmadan önce yönetmelikte belirlenen esas ve usullere göre ihtiyaç konusu danışmanlık hizmet alımının yaklaşık maliyetinin tespit edilmesi, yaklaşık maliyet hesabında kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenmiş fiyatlar, aynı veya benzer hizmetlerdeki fiyatlar ve meslek odalarınca belirlenmiş fiyatların esas alınması hükme bağlanmıştır. Danışmanlık hizmet alımı ihalelerinde idareler tarafından ihale dokümanları hazırlanarak, ön yeterlik şartnamesi düzenlenmesi, ayrıca idarelerin hizmetin teknik ayrıntılarını ve şartlarını gösteren bir teknik şartname hazırlama yetkisi bulunması da yönetmelikte yer almıştır.
Yönetmeliğe göre, ön yeterlik dokümanı düzenlenip ilan edilen ihaleye, ön yeterlik başvuruları yönetmelik hükümleri uyarınca sunulduktan sonra komisyon tarafından değerlendirilmektedir. Ön yeterlik değerlendirme aşamasında uygulanacak kriterler ise yönetmelikte; mali kapasite (10-30 puan), genel hizmet deneyimi, özel hizmet deneyimi, personel durumu, ekipman durumu ve kalite yönetim sistemi belgesinin değerlendirildiği teknik kapasiteden (70-90) oluşmaktadır. Mesleki ve teknik yeterliğe ilişkin belgeler arasında, gerçek kişi olması durumunda, ihaleye ilişkin ilk ilanın yapıldığı yıl içinde alınmış ilgili meslek odası belgesi istenmesi hükme bağlanmıştır. Yönetmelikte ihale konusu hizmet veya hizmetin bölümleriyle nitelik ve büyüklük bakımından benzerlik gösteren, aynı veya benzer usullerle gerçekleştirilen, teçhizat, ekipman, mali güç ve uzmanlık ile personel ve organizasyon gerekleri bakımından benzer özellik taşıyan hizmetler benzer iş olarak tanımlanmış ve ihaleye gireceklerden son beş yıl içinde yurt içinde veya yurt dışında kamu veya özel sektörde sözleşme bedelinin en az % 70’i oranında gerçekleştirdiği idarece kusursuz kabul edilen ihale konusu iş veya benzer işlerle ilgili deneyimini gösteren belgelerin istenilmesi zorunluluğu getirilmiştir.
Yönetmeliğe göre ayrıca, ön yeterlik değerlendirilmesi sonucunda listeye girmeye hak kazanan adaylar belirlenmekte ve ihaleye davet edilmek suretiyle ikinci aşamaya geçilmektedir. İhaleye davet edilenlerden mali teklif ve teknik teklif sunulması istenmekte ve teklifler değerlendirilmektedir. Öncelikle teknik teklif, işin sonraki yıllardaki etkisi, hizmetin alınmasından sonra ortaya çıkabilecek kayıp ve zararlar, sözleşme öncesi koşullar, danışmanlık hizmetinin alınmaması neticesinde oluşabilecek kayıplar, hizmetin karmaşıklığı ve özellikli olması, hizmetin birden fazla disiplinin bir arada çalışmasını gerektirmesi, çevresel ve toplumsal etkileri içerek kriterler açısından puan verilmekte, puanı uygun olanların mali teklifi açılmaktadır. Teknik ve mali toplam puanlar sonucu yönetmelik gereği ihale karara bağlanmaktadır.
Görüldüğü üzere, Kamu İhale Kanunu ve danışmanlık hizmet alımı yönetmeliği uyarınca tanımlanan ihale süreci oldukça uzun bir zamanı gerektirmiş, ön yeterlilik aşamasının açıklanan biçimlerde tanımlanmış olması, benzer iş türünden kriterler, ihaleye katılacak firmalar arasında görece büyük olanları daha avantajlı kılar hale gelmiştir. Ayrıca ilgili diğer mevzuatta ihalelerle ilgili tanımlanmış olan hükümler geçersiz olmakta ve ihaleye katılımda istenen belgeler arasında “yeterlilik belgesi” sayılmadığı için, imar planı yapım yeterlilik belgesinin geçerliliği belirsizleşmiştir. Tüm bu tespitler Odamız Yönetim Kurulumuzun ve bu konuda odamızla iletişime geçen üyelerimizin, söz konusu mevzuat hakkındaki ilk ve genel tespitleri olmuştur. Odamız Yönetim Kurulu tüm bu olumsuzluklar ile ilgili görüşlerini gerekli merciilere iletmeyi ve Kamu İhale Mevzuatının uygulanması sürecini izleyerek oluşacak sorunlara müdahale etmeyi hedeflemiştir.
Odamız Taslaklarla İlgili Görüşünü TMMOB Kanalıyla İletti
TMMOB Odamızdan, Kamu İhale Kurumu tarafından hazırlanan “Danışmanlık Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği Taslağı”, “Danışmanlık Hizmet Alımı İhalelerine Ait Ön Yeterlik Şartnamesi Taslağı” ile “Danışmanlık Hizmet Alımı İhalelerine Ait İhale Şartnamesi Taslağı”nın incelenerek görüşlerimizin bildirilmesini istemiştir.
Bu çerçevede Odamız tarafından incelenen taslaklar hakkında aşağıda kısaca belirtilen görüş ve öneriler oluşturulmuştur.
1- Söz konusu yönetmelik ve şartnamelerin planlama mesleğinin gelişmesine, iyileştirilmesine bir katkıda bulunmayacağı, uygulanmasında mesleğimiz ile ilgili problemler yaratacağının düşünüldüğü,
2- Taslaklarda planlama hizmetleri ile diğer mimarlık ve mühendislik hizmetlerinin “danışmanlık” olarak tanımlanmasının bilimsel, teknik olmadığı ve diğer mevzuatla çeliştiği,
3- Planlama, mühendislik ve mimarlık hizmetlerinde niteliğin artırılmasının sadece Kamu İhale Kanunu ile mümkün olmayacağı, konunun diğer mevzuatlarla bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiği,
4- Odamızın bugüne kadar nitelikli planların üretilmesine bir katkısı olmayan, meslektaşlarımız arasında haksız rekabete neden olan, kamu ve özel sektör arasında eşitsizlik ve dengesizlik yaratan, meslekte tekelleşmelerin önünü açan, yeterli ve nitelikli planlama eğitimi almayan farklı mesleklere imar planı yapma yetkisi veren “İmar Planlarının Yapımını Yükümlenecek Müellif ve Müellif Kuruluşlarının Yeterlilik Yönetmeliği”de yer alan yeterlilik belgesi (karne)nin kaldırılmasının yerinde olacağı, ancak yeni düzenlemelerin önceki yasa ve yönetmeliklerden daha ileri niteliklere sahip olması gerektiği,
5- Kanun ve yönetmeliklerde, ihalelerin yabancılara açılması sonucu yabancı sermaye şirketleri ile ilgili olarak ülkemizin koşulları, mimarlık, mühendislik ve şehir planlama mesleğinin durumu ile “mütekabiliyet esası”nın gözardı edildiği,
6- İhale komisyonlarında yer alabilecek yeterli sayıda şehir plancının bulunmasının uygulamada mümkün olamayacağı, diğer kurumlarda çalışan şehir plancılarının bunu karşılamayacağı, işin uzmanı olmayan ihale komisyon üyelerinin uzmanların teknik ve mesleki yeterliliklerine ilişkin puan vermesinin uygun olmadığı, bürokratik bir iş yükü getirildiği, çözümün her tür kamu kurum ve kuruluşunda şehir plancısı çalıştırılmasının zorunlu olması ile mümkün olabileceği,
7- Yaklaşık maliyetin hesap edilmesinde oda ücretlerinin esas alınmasının koşula bağlanması, mali, mesleki ve teknik yeterliğin belirlenmesinde meslek odalarınca belirlenecek ölçütlerin esas alınması gerektiği,
8- Adayların ihaleye girmesini engelleyen düzenlemelere, 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu’nun 26. maddesi uyarınca belirlenen 15 günden 6 aya kadar mesleği yerine getirmesinden men ile odadan ihraç kararlarının da eklenmesi gerektiği,
9- Adaylardan istenecek belgeler arasında; ilgili meslek odalarından alınan oda üye belgesi ile büro tescil belgesi ifadelerine yer verilmesi gerektiği ve ihalelerde işin konusu uzman yönetiminde veya eşgüdümünde diğer mesleklerle birlikte ekip kurmanın yönlendirilmesi ve artı puan olarak ele alınması gerektiği,
10- İhaleye katılacak adaylardan özel hizmet deneyimlerini göstermek üzere ihale konusu iş veya benzer işlerde son beş yıl içinde tamamlanan işlerin istenmesinin, şehir plancıları arasında haksız rekabete yol açacağı ve eşitsizliklere neden olacağı,
11- Yeni mezun olan veya planlama sektöründe herhangi bir iş olanağı bulamayan şehir plancılarının yeni yapılacak ihalelere katılma olanakları ortadan kaldırıldığı, bu durumda iş deneyim belgeleri istenilmemesi, deneyimin zorunlu olması yerine tercih sebeplerinden biri olması, planlama işlerini yapan müellif kuruluşunda çalışan ve o işte çalıştığını kanıtlayanların da deneyim sahibi olduğunun dikkate alınması gerektiği,
12- Farklı nitelikteki işlerin ihalelerinin de ayrı yapılmasının yerinde ve yararlı olacağı,
hususları 11.11.2002 tarih ve 06.02.0591 sayılı yazımız ile TMMOB Başkanlığına iletilmiştir.
Danışmanlık Hizmet Alım Yönetmeliğine Dava Açtık
Odamızın Danışmanlık Hizmet Alım Yönetmeliği özelinde ilettiği görüşlerin ardından olumlu sonuçlar elde edilememiş ve dava yolun başvurulması uygun bulunmuştur. Odamız Yönetim Kurulu; Yönetmeliğin 38. maddesinin b bendinin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na ve 6235 sayılı TMMOB Kanunu ve ilgili yönetmelikleri ile Odamız yönetmeliklerine aykırılığını öne sürerek, maddenin yürütmesinin durdurulması ve iptali istemiyle dava açmıştır.
Yönetmeliğin 38. maddesi b bendinin danışmanlık hizmet alımı ihalelerinde tüzel kişiliklerden Ticaret ve/veya Sanayi Odasından sicile kayıtlı olduğuna dair belge isterken, TMMOB’ne bağlı meslek odalarından bir belge istemediği, anılan Yönetmeliğin 38/a maddesi uyarınca sadece gerçek kişilerden ilgili meslek odası belgesi istendiği, bu yönüyle yönetmeliğin söz konusu 38/b maddesinin Kamu İhale Kanunun 10. maddesi b-1 maddesine aykırılık taşıdığı, Kanun maddesinin gerçek ve tüzel kişilikleri kapsayacak şekilde mevzuatı gereği ilgili odaya kayıtlı olarak faaliyette bulunduğuna dair belge isteneceğini hüküm altına aldığı, bunların yanında TMMOB Kanunu uyarınca çıkarılan ilgili yönetmeliklerin de; gerçek veya tüzel kişi ve kuruluşları bağlamakta ve yönetmelik hükümlerinin gerçek ve tüzel kişiliklere uygulanmakta olduğu hususlar Dava dilekçesinde öne sürülen iddialar arasında yer almıştır.
Kamu İhale Kurumu ile Görüştük, Sorunları Aktardık
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile ilgili görüşlerimizin çeşitli zamanlarda ilgili kuruluşlara iletilmesine rağmen beklenen düzeylerde sonuç alınmamıştır. Ne var ki, Kamu İhale Kanununun uygulanması sırasında da dile getirdiğimiz endişelerimiz de haksız olmadığımızı da tespit ettik.
Öncelikle ihale yapacak belediyelerin henüz Kanunun uygulanmasına hazır olmamalarının ve yeterince bilgilendirilmemelerinin sonucu olarak Kanun ve yönetmeliklere aykırı olarak ihale ilanları çıkarıldı görülmüştür. İhaleye katılım için istenen belgelerden dolayı sınırlı sayıda firmanın başvuruda bulunduğu, ancak bir kaçının ön yeterlilik aşamasını geçebildiği, yeni mezun olan meslektaşlarımızin ihalelere giremediği, deneyim kazanmalarının engellendiği, deneyimlerini aktarmak isteyen ancak son beş yılda iş yapmayan meslektaşlarımızın da ihale sürecinden dışlandığı yapıln genel tespitler arasında yer almıştır. Kanun ve yönetmeliklerle getirilen düzenlemelerin, işin niteliğinin artırılmasını sağlamadığı gibi rekabeti de engellediği görülmüştür.
Kamu İhale Kanununa ilişkin uygulamada karşılaşılan tüm bu sorunları, Kamu İhale Kurumu yetkilisi ile görüşerek aktarma yolu da Odamız Yönetim Kurulu tarafından denenmiştir. Planlama hizmetinin, yapım işlerinden farklı olduğu, kendine özgü koşulları bulunduğu, yapım işleri gibi değerlendirilmesinin sakıncaları olduğu ve bu sakıncaların neler olduğu sayın Şener Akkaynak’a ifade edilmiştir. Ayrıca uygulamalarda karşılaşılan sorunlardan örnekler verilerek, yapılması gerekenler hakkında görüşlerimiz iletilmiştir.
Kamu İhale Kanununda Değişiklik Teklifimiz TBMM’de Kabul Edildi
Bu görüşmenin ardından hükümet, Kamu İhale Kanununda değişiklik öneren bir kanun tasarısını meclis gündemine getirmiştir. TBMM gündemine getirilen ve Kamu İhale Kanununda değişiklik öngören “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı” Odamız tarafından incelenerek görüşlerimiz, TMMOB’da yapılan toplantılarda ifade edilmiştir. Ayrıca, TBMM’de anılan Kanunun görüşüldüğü komisyon toplantılarına da katılım sağlanmış ve görüşlerimiz aktarılmıştır.
Yürürlükte olan 4734 sayılı Kanunun “Danışmanlık Hizmetleri” başlıklı 48. maddesinde yer alan etüt ve proje, harita ve kadastro, imar uygulama hizmetlerinin, yapılan değişiklikle 4. madde de tanımlanan “hizmet” tanıtımı içine alındığı, ancak danışmanlık hizmetleri tanımında yer alan “plan” ifadesinin diğer mimarlık ve mühendislik hizmetlerinden ayrı tutularak 48. maddede korunduğu tespit edilmiş ve bunun giderilmesi için girişimlerde bulunulması konusunda Odamız Yönetim Kurulunca karar alınmıştır.
Katılım sağlanan komisyonlarda bu durumun sakıncaları ifade edilmesine rağmen hükümetin komisyona gelen tasarıyı olduğu gibi geçirmek istemesinden dolayı ilgili komisyon toplantısında sonuç alınamamıştır. Odamız AKP ve CHP milletvekilleri, komisyon başkanı ile iletişime geçerek, Kanun Tasarısının 3. ve 30. maddelerinde değişiklik yapılması konusunda gerekli girişimlerde bulunmuş ve değişiklik önergeleri hazırlamıştır. Hazırlanan önergeler gerek ilgili komisyon üyelerine gerekse Meclisteki partilerin yetkililerine iletilerek destekleri istenmiştir. Meclis Genel Kurulu’nda yapılan görüşmeler sırasında 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 4. maddesinde yer alan “hizmet” tanımı içine “her ölçekteki imar planı” işlerinin alınması yönündeki önerge kabul edilmiştir. Aynı doğrultuda 48. madde de “plan” ifadesinin çıkarılması yönündeki önerge kabul görmemiştir.
Bu değişiklikle Kamu İhale Kanunu’nun önceki halinin aksine yapılan değişikliklerle imar planı işlerinin danışmanlık hizmetleri olarak değil hizmet alım işleri olarak ihale edilmesi olanağı yaratılmıştır.