Erzincan İliç`te, 14 yıldır faaliyet gösteren, kapasitesinin üstünde çalıştığı bilinen ve bütün uyarılara rağmen Murat Kurum`un Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı olduğu dönemde kapasite artışına gidilen¹ Anagold Altın Maden İşletmesinin Çöpler Altın Madeni Yığın Liçi alanında 13 Şubat 2024`te bir toprak kayması meydana geldi. Daha önce de benzer bir facianın eşiğinden dönen bu alanda, 21 Haziran 2022 tarihinde siyanür taşıyan boru hattındaki sızıntı sebebiyle faaliyeti durdurulan ama 3 ay sonra Bakanlık onayıyla tekrar faaliyete geçen alanda ciddi ek tedbirler alınması gerekirken tam tersine maden çıkarma faaliyeti tüm hızıyla devam etmiştir. 9 maden işçisini iş cinayetine kurban verdiğimiz ve madenlerdeki kayaçların siyanürlü çözeltiler ile yıkanarak "altın çıkarma" faaliyetinin gerçekleştiği yığın liçi alanında meydana gelen bu geniş ölçekli kayma ile içinde yüksek oranlarda siyanür, arsenik, civa ve kadmiyum gibi doğaya, insan sağlığına ve bütün canlılara ciddi zararlar verebilecek ağır metaller kontrolsüz biçimde Fırat Nehrine açılan bir vadi tabanına / doğal dere yatağına boşalmaktadır.
Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi olarak, Şube Sorumluluk alanımızda yer alan Erzincan ilinde gerçekleşen bu felaketi, erişebildiğimiz kaynaklardan mekansal yönden incelediğimizde, siyanür başta olmak üzere içinde birçok ağır metalin yer aldığı kimyasalların yetkililerin belirttiği gibi Fırat Nehrine karışmaması gibi bir duruma ihtimal vermek çok zordur. Bu durumu aşağıdaki haritalama çalışmamızla tespit etmiş bulunmaktayız. Maden Sahası için hazırlanmış olan ÇED raporuna göre maden sahası, maden sahasının atık havuzu ve kaymanın gerçekleştiği yığın liçi alanı, Fırat Nehri su toplama havzası içinde, Akuatik etki alanında yer almaktadır. Aşağıdaki krokide mavi çizgilerle gösterilen vadi tabanları ile toplanan yağışlar Fırat Nehrine akmaktadır ve Fırat Nehri ile kayma alanı arasındaki mesafe 1820 metre iken kayma alanının su toplayan vadi tabanlarına uzaklığı ise 360 metredir.
Bölgenin topografyasını okuyabileceğimiz 3 boyutlu uydu fotoğrafı ve alanın kayma sonrası çekilen fotoğrafını birleştirdiğimiz aşağıdaki harita ile kayan ağır metalli, arsenikli ve siyanürlü toprağın Fırat`ı besleyen vadi tabanlarından birini nasıl doldurduğu açık ve net biçimde görülmektedir.
ÇED Raporu, NTV Haber`de yayınlanmış fotoğraf ve Google Earth uydu görüntüsü birleştirilerek hazırlanmış bu görselde, Fırat`ı besleyen vadi tabanlarından birinin yığın liçi altında kaldığını gözlemlemek mümkündür.
Bu felaketin etkisi yığın liçinin Fırat Nehri`nin küçük bir kısmına karışması ile de son bulmamaktadır. Fırat Nehri kabaca güney yönünde akan ve Türkiye`nin üç büyük barajına, sırasıyla Keban, Karakaya, Atatürk, Karkamış ve Birecik barajlarını da üstünde barındırmaktadır. Özellikle Keban, Karakaya ve Atatürk Barajları, Fırat nehri akış yönüne göre ve mesafelerine göre (45 km Keban, 75 km Karakaya ve 115 km Atatürk Barajı) bu devasa ölçekli kirlilik nedeniyle çok ciddi bir risk altında bulunmaktadır .
Fırat nehri İliç Maden sahasının güneyinde kalan pek çok şehri, köyü, tarım alanını ve doğal alanı beslemektedir. 115 km aşağıdaki Atatürk Barajı ise sulama için de kullanılmakta, ayrıca Fırat Nehri doğrudan 4 ili (Diyarbakır, Malatya, Adıyaman, Tunceli), pek çok ilçeyi ve pek çok köyü etkileyen dünya çapında bir büyüklüğe sahip bir nehirdir. Bütün bu yerleşimler, tarım alanları ve doğal alanlar aşağıda yer verdiğimiz haritada görülebilmektedir .
Bu veriler ışığında, yaşanan felaketin büyüklüğünün anlaşılacağını umuyoruz ve sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarını sorumluluk almaya, denetimleri sıklaştırmaya, yerli yersiz verilen maden ruhsatlarını, sürekli arttırılan maden kapasitelerini gözden geçirerek bu tür felaketlere gebe olanları iptal etmeye ve maden işletmesini verdiği hasarı düzeltmenin yanı sıra faaliyetlerini durdurmaya ve sorumluları hesap vermeye davet ediyoruz.
¹https://www.gazeteduvar.com.tr/ilicin-manasi-kus-bu-atiklardan-ictiginde-ucabilir-mi-haber-1571442
TMMOB Şehir PlancılarıOdası Ankara Şubesi
