TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi olarak; Alman mimar Paul Bonatz tarafından tasarlanarak 1946 yılında inşası tamamlanan Cumhuriyetin ilk toplu konut yerleşimi Saraçoğlu Mahallesi`ni korumaya ve yaşatmaya yönelik 2013 yılından bu yana farklı alanlarda mücadelemizi sürdürmekteyiz.
Saraçoğlu Mahallesi`nin değerlerini kamuya mal etmek yerine, ranta konu etmek isteyen çevreler; alan üzerinde çeşitli kararlar geliştirmeye çalışmaktadır. Mahallenin "riskli alan" ilan edilerek, kentsel dönüşüm sürecinin başlatılma çabası, TMMOB Şehir Plancıları Odası`nın yürüttüğü haklı ve yerinde hukuk mücadelesi sonucu durdurulmuştur. Benzer bir biçimde, alandaki yapıların koruma grupları değiştirilerek değersizleştirilmeye ve ranta daha rahat konu edilmeye çalışılması da yargı kararı bakımından sonuçsuz kalmıştır. Bu kazanımlara rağmen lojmanlarda oturanlar zorla evlerinden çıkarılmış, kalmak için direnenler ise sayısız zorluklara maruz bırakılarak alanı terk etmeye zorlanmış ve barınma hakları gasp edilmiştir. Yaşanan bu haksız ve hukuksuz süreçlerden sonra zorla boşaltılan mahalle, bilinçli bir biçimde çöküntü alanı haline getirilmek istenmiş; mahallede yer alan bir sokak ise aylardır kamunun erişimine kapatılarak polise tahsis edilmiştir. Kamusal alanların değersizleştirilmesine ve toplumdan soyutlanmasına dayanan bu sürecin sonucunda mahalle, 18 Ağustos 2017 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Emlak Konut Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.`ye ‘gayrimenkul satış vaadi ve arsa payı karşılığında hasılat paylaşımı esasına göre inşaat sözleşmesi yapılmak suretiyle değerlendirilmesi` amacıyla tahsis edilmiştir.
Sonrasında Ankaralılara, ilgili meslek odalarına ve tüm paydaşlara kapalı bir şekilde, hiçbir katılım mekanizmasının uygulanmadığı bir planlama süreci işletilmiştir. Ardından da ‘Saraçoğlu Kentsel Sit Alanı ve Etkileşim Geçiş Sahası Koruma Amaçlı İmar Planı` 16 Mart 2018 tarihinde onanmıştır. Konunun ayrıntılarını görüşmek üzere Emlak Konut`a ilettiğimiz yazılı randevumuz ile birlikte çok sayıdaki telefonla iletişim talebimiz yanıtsız kalmıştır.
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi olarak, Saraçoğlu Mahallesi‘ne ilişkin imar planını ve plan raporunu incelemiş ve özetle aşağıdaki sonuçlara ulaşmış bulunmaktayız:
• Plan notlarında, yapılaşmaya ilişkin konularda Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararlarına bağlılık belirtilmektedir. Yakın zamanda kurul onayıyla yok edilen İller Bankası Binası örneğine bakarak, bu maddelerin alanda bulunan kültür varlıklarının korunmasını garanti altına alamayacağı açıktır. Benzer bir şekilde, üzerine kontrolsüz yapılaşma kararı getirilen alandaki tescili anıt ağaçlar ile tescilsiz ancak tescile değer nitelikteki ağaçların korunması da uygulamayı yönlendirecek planlama kararları yerine, kurul kararlarına bırakılmıştır. Bu belirsizlik, kent merkezinin son nefes alma alanlarından biri olan Saraçoğlu`nda hem doğal varlıkların hem de kültür varlıklarının yıkımı yoluyla yoğun inşaat faaliyetlerinin önünün açılmasına neden olacaktır.
• Plan, alanda 10 bin metrekarelik yeni bir yapılaşmadan bahsetmektedir. Plan notlarında, mahallede gerçekleşecek yeni yapılaşma koşullarını yönlendirmek üzere yalnızca inşaat alanı miktarı ve maksimum kat yüksekliği belirtilmiştir. Saraçoğlu Mahallesi`nin özgünlüğü ve değeri, mekanda üretilen doluluk-boşluk ilişkisi ve mekanın bütüncül mimari dili ile ölçülmelidir. Bu nedenle, plan raporunda da sıklıkla vurgulandığı üzere, yapılacak her ek yapı mahallenin özgünlüğünün ve mekansal niteliklerinin kaybedilmesine sebep olacaktır.
• Mahallenin özgün dokusuna ve niteliğine zarar verecek bir diğer müdahale de alanla özdeşleşmiş 67 yıllık bir eğitim kurumu olan Namık Kemal Ortaokulu binasının ‘Turizm + Ticaret + Konut` karma kullanıma çevrilerek ranta konu edilmesidir.
• Plan notlarında "zemin üstünde veya altında yapılacak yapıların blok şekli, boyutları, çekme mesafeleri, bloklar arası mesafeler, kat yükseklikleri, tapıların tescilli yapılara yaklaşma mesafeleri, taban oturumları, kat adetleri ile ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu görüşü alınmak kaydıyla SERBESTTİR" denilmiştir. Belirtilen yapılaşma koşulları, alanın geleceğine ilişkin yönlendirici olmaktan çok uzaktır. Yapılaşmaya ilişkin net kararlar üretilmemesi ve ilgili kurum ve paydaş görüşlerinin alınmasından sakınılması, yapılaşmaya ilişkin tanınan bu serbestliğin hangi amaca hizmet ettiğini sorgulanır duruma getirmektedir.
• Plan raporunda Saraçoğlu Mahallesi‘ne ilişkin tarihsel birçok belge sunulmasına karşın, planda öngörülen yapılaşmaya ve bununla ilişkili arazi kullanımına ilişkin çalışmalara yer verilmemiştir.
• Mahallenin tamamının altına otopark yapılması ve/veya yer altı otoparkları arası ulaşımın sağlanabilmesi için yer altı yollarının yapılabilmesinin önü açılmıştır. Kent merkezindeki trafik yoğunluğunu ve bireysel araç kullanımını arttırabilecek bu çapta bir otopark alanının hiçbir ulaşım etüdü yapılmadan afaki olarak önerilmesi, mahallenin ve çevresinin geleceği için büyük tehdit teşkil etmektedir. Ayrıca, kapasitesi belirsiz olan söz konusu otoparkların yapımı sırasında, Saraçoğlu Mahallesi`nin en önemli değerlerinden biri olan yoğun yeşil dokusunun zarar göreceğinden endişe duymaktayız.
Tarihi yapıları, yapıların kullanım biçimleri, doluluk-boşluk ilişkisi ve doğal yapısıyla Saraçoğlu Mahallesi bir bütündür ve Ankara`nın kent mimarisini zenginleştiren, kentin tarihsel hafızasını canlı tutan ve kente değer katan özgün bir kentsel alandır. Mahallenin özgünlüğüne ve değerine atıfta bulunmayan, mahalleyi kontrolsüz bir biçimde yapılaşmaya açan söz konusu bu plan; Başkent Ankara`nın evrensel özgünlükteki bir değerinin kaybolmasına neden olabilecek tüm ön koşulları barındırmaktadır. Plan değerlendirmesi ve kamuoyuna sunulan proje lansmanı ile iktidar ve yerel yönetimlerin el ele vererek, bu değerli kamusal alanı sermayeye teslim etmeyi amaçladıkları açık bir şekilde görülmektedir.
Saraçoğlu Mahallesinde yaşanan süreç, projenin basın toplantısında Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki`nin itiraf edercesine dile getirdiği üzere, "tarihi eserlerin yok edilmesinin adeta bir amaç haline gelmesi" şeklindeki rant odaklı şehircilik anlayışının somut bir örneğidir. Bu amaca nasıl ulaşılacağını Saraçoğlu Mahallesi özelinde 2013 yılından bu yana adım adım gösteren iktidar erkleri, bugün rant uğruna yok ettiği tarihi eser niteliğindeki mahallenin hangi sermaye grubuna teslim edileceğinin hesabını yapmaktadır. Emlak Konut GYO A.Ş.`nin resmi internet sitesinde 26.04.2018 tarihinde gerçekleştirileceği duyurulan "Ankara Çankaya Saraçoğlu Arsa Satışı Karşılığı Gelir Paylaşımı İşi" ihalesi süreci de tıpkı plan sürecinde olduğu gibi kapalı kapılar ardında yürütülmektedir.
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi olarak söz konusu ihalenin gerçekleşmesini sağlayan Bakanlar Kurulu kararı ile ilgili yargı sürecinin devam ettiğini hatırlatarak, ihalenin derhal iptal edilmesini; kente ve kentlilere mal olmuş değerler üzerinden yalnızca rant elde etmeyi amaçlayan her türlü aklın her zaman karşısında duracağımızı; başkentin en önemli değerlerinden biri olan Saraçoğlu Mahallesi için hukuksal mücadelenin yanında, her alanda mücadelemize devam edeceğimizi kamuoyuna saygıyla duyururuz.
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara Şubesi
